A GYERTYASZENTELŐI PROCESSZIÓ SZERTARTÁSRENDJE

Az alábbiakban a gyertyaszentelés és a processzió rubrikáit közlöm, egyelőre csak latinul, fordítás és kommentárok, illetve pontos tételjegyzék nélkül, de a napokban igyekszem bővíteni az anyagot, így az itt olvasható még nem a végleges változat. Az első helyen a római misekönyv 1962-es mintakiadásának rubrikái láthatók, amelyeket szögletes zárójelben egészít ki a misszále régibb változatának szövege. Ahol az 1962-es és a régibb változat alternatív, ott ' jellel vezetem be az újabb változatot, míg a []-ben szereplő változat ahelyett értendő. Ahol az újabb változat a bővebb, ott két ' jel közé teszem a kiegészítést. A továbbiakban kiemelkedő középkori magyar források következnek fordított időrendben. Az átírások mindegyike saját, eddig publikálatlan munkámból való.

F.M.

Missale Romanum

DE BENEDICTIONE CANDELARUM

[Finita tertia,] sacerdos indutus pluviali ’albo [violaceo], vel sine casula, cum ministris similiter indutis, procedit ad benedicendas candelas, in medio ante altare vel ad ’latus [cornu] Epistolæ positas, et ipse, ibidem stans versus ad altare, dicit manibus iunctis in tono ’feriali [orationis missæ ferialis]: Dóminus vobíscum. R. Et cum spíritu tuo. Orémus. Dómine sancte, Pater omnípotens, ætérne Deus, qui ómnia ex níhilo … Omnípotens, sempitérne Deus, qui hodiérna die Unigénitum tuum … Dómine, Iesu Christe, lux vera … Omnípotens, sempitérne Deus, qui per Móysen … Dómine Iesu Christe, qui hodiérna die, in nostræ carnis substántia …

Finitis orationibus, celebrans ponit incensum in thuribulum: deinde ter aspergit candelas aqua benedicta, dicendo antiphonam Aspérges me, sine cantu et sine psalmo: et ter adolet incenso.

DE DISTRIBUTIONE CANDELARUM

Tum dignior ex clero accedit ad altare, et ab eo celebrans accipit candelam, non genuflectens [nec osculans manum illius]. Postea celebrans stans in medio ante altare, versus ad populum, distribuit candelas, primum digniori, a quo ipse acceperat; deinde diacono et subdiacono paratis, et aliis clericis singulatim per ordinem, ultimo laicis: omnibus genuflectentibus, [candelam et manum celebrantis osculantibus,] exceptis prælatis, si adsint. Et cum inceperit distribuere candelas, a choro cantatur: Lumen ad revelatiónem … Nunc dimíttis … Et repetitur antiphona [Deinde repetitur tota antiphona] Lumen ad revelatiónem … [quæ similiter repetitur post quemlibet versum.] His expletis, [cantatur antiphona Exsúrge, Dómine. Ps. Deus, áuribus nostris … Et repetitur: Exsúrge, Dómine. Deinde] sacerdos dicit: Dóminus vobíscum. Et cum spíritu tuo. Orémus. Exáudi, quǽsumus, Dómine plebem tuam …

DE PROCESSIONE

[Deinde fit processio. Et] primo celebrans ponit incensum in thuribulum: postea diaconus vertens se ad populum dicit: Procedámus in pace. Et chorus respondet: In nómine Christi. Amen. Præcedit thuriferarius cum thuribulo fumigante: deinde subdiaconus paratus, deferens crucem, medius inter duos acolythos cum candelabris accensis: sequitur clerus per ordinem, ultimo celebrans cum diacono a sinistris, omnes cum candelis accensis in manibus: et cantantur antiphonæ sequentes: Adórna thálamum… Respónsum accépit … V. Cum indúcerent … Et ingrediendo ecclesiam, cantatur: Obtulérunt pro eo Dómino … V. Postquam impléti sunt … V. Glória Patri … ’Si candelarum benedictio et processio, ob defectum ministrorum sacrorum, forma sollemni fieri nequeat, licet formam simplicem adhibere, etiam absque cantu, dummodo tres saltem ministrantes celebranti inserviant.’

DE MISSA

Finita processione, celebrans et ministri [depositis violaceis] accipiunt paramenta [alba] pro Missa. ’In Missa quæ benedictionem candelarum sequitur, omittuntur psalmus Iúdica me, Deus cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione, versibus sequentibus atque orationibus Aufer a nobis et Orámus te, Dómine. Sacerdos igitur cum ad altare accesserit, statim illud ascendit et osculatur in medio. Candelæ in manibus tenentur ad Evangelium, et toto Canone.’ [Et candelæ tenentur in manibus accensæ dum legitur Evangelium, et iterum ad elevationem Sacramenti usque ad Communionem. Si vero Missa fieret de Dominica, candelæ non accenduntur.]

Rubrica Strigoniensis ante 1469

Ante missam circa processionem primo debet incipi Asperges, de­inde versiculus et oratio. A cantoribus responsorium Gaude Maria Virgo, et cum per­venerint ad locum destinatum, ubi mensa est disposita pro benedictione cerarum, ibi primo a sacerdote celebraturo dicitur versiculus Post partum Virgo cum oratione. His finitis, incipiunt benedictiones cerarum cum orationibus et antiphonis ad hoc con­stitutis, necnon præfatione ferialiter percantanda, et in fine præfationis legitur si­len­ter: « Per Dominum nostrum », per chorum etiam respondetur silenter: « Amen ». Et sic candelæ thurificentur, necnon aqua benedicta aspergentur, et communiter ca­ni­tur Lumen ad revelationem et cetera, et psalmus Nunc dimittis. Deinde candelæ con­se­cratæ accenduntur. Redeuntes ad chorum, per cantorem debet incipi hymnus Quod cho­rus vatum. Et cum appropinquassent usque magnam ecclesiam, incipit psalmus Be­ne­dictus Dominus Deus cum sua antiphona, sicut in matutinis dicebatur.

Missale Strigoniense 1484

ORDO IN PURIFICATIONE SANCTÆ MARIÆ

Sacerdos indutus vestibus sollemnibus, cum thuribulis et crucibus exiens de sacrario, veniat ante altare, et dicat: […] Qua finita, benedicatur novus ignis. Muta vocem ad modum præfationis. Qua finita, cantor incipiat: […] Et sic cantetur cum singulis versibus, et interim accendantur candelæ. Tunc sequitur oratio: […] Choratores in reversione incipiant: Quod chorus vatum. Cum pervenerint ad chorum, sacerdos dicit versiculum.

Missale notatum Strigoniense ante 1341

ORDO IN PURIFICATIONE SANCTÆ MARIÆ

Imprimis aspergatur aqua benedicta, et sequitur oratio: […] Deinde ad processionem […] Sequitur oratio: […] super cereos. His expletis, sequitur oratio: Quæsumus Domine populum tuum […] Tunc accedant duo presbyteri, tollentes capsam cum reliquiis, et incipiant antiphonam Senex puerum portabat. In reversione cantetur hymnus Quod chorus vatum. Ante ianuam versiculus: Responsum accepit, et oratio: Da quæsumus […] Introeuntes ecclesiam, incipiatur a cantoribus Cum inducerent. Psalmus: Benedictus Dominus Deus Israel. Quibus expletis, sequitur oratio Perfice in nobis.

Pray-kódex (XII. század)

ORDO IN PURIFICATIONE SANCTÆ MARIÆ

Imprimis sacerdos ante altare dicat: « Asperges me Domine hyssopo et. » Erudi quæsumus Domine plebem tuam […] Hac dicta, schola exeunte de choro, dicat responsum Postquam impleti sunt dies. Illo expleto, sequantur cetera usque ad certum locum. Famulorum tuorum quæsumus Domine delictis ignosce. Qua finita, benedicatur novus ignis, sic dicens: Domine sancte Pater […] Benedicto igne, dicant Ave gratia plena Dei Genitrix Virgo. Interea, dum cantatur antiphona, benedicantur cerei […] Post hanc cantetur Responsum accepit Simeon, deinde dicatur oratio Benedic Domine Iesu Christe creaturam cerei supplicationibus nostris. […] Qua finita, dicatur […] Illa dicta, incipiat cantor alta voce psalmum Nunc dimittis servum tuum Domine. Lumen ad. « Quia viderunt oculi mei. » Lumen ad. « Quod parasti ante. » Lumen ad. « Lumen ad revelationem gentium. » « Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. » Lumen ad. « Sicut erat in. » Lumen ad revelationem gentium. Interim, dum ista antiphona cantatur, custos ecclesiæ distribuat candelas fratribus, maior vero magister pueris. Dein sacerdos, stans ante altare, dicat hanc orationem: […] Ad processionem canatur responsorium Gaude Maria Virgo. Versus: Gabrielem archangelum. Tunc accedant duo presbyteri, et tollant capsam cum reliquiis, incipiente sacerdote antiphonam Senex puerum portabat, et tunc redeant inde. Sequatur Quod chorus vatum. Quibus finitis, ad introitum ecclesiæ dicat sacerdos versiculum Introibo in domum tuam Domine. « Dominus vobiscum. » Domine Iesu Christe qui introitum, vel istam: Da quæsumus […] Intrantes ad crucem incipiant: Cum inducerent. Psalmus: Benedictus, et ita alta voce cantando antiphonam, accedant in choro, ibique, finito psalmo, dicatur a presbytero hæc oratio: Perfice in nobis […] Ad sanctam Mariam: Hodie beata Virgo […] Mox, pulsatis omnibus signis, missa celebretur, tenentibus omnibus candelas, et sacerdote et levita, usque ad offertorium, et tunc post hostiam offerant eas. Candela vero sacerdotis ponatur super candelabrum, ubi per totam missam ardeat. Qua finita, custos ecclesiæ ibidem eam exstinguat […]

Hartvik-agenda (XI. század)

ORDO IN PURIFICATIONE SANCTÆ MARIÆ

Post horam tertiam, schola stante in choro, dicat pontifex hanc orationem: Erudi quæsumus Domine plebem tuam […] Hac dicta, schola exeunte de choro, incipiatur a cantore responsum Postquam impleti sunt dies. Illo expleto, sequantur cetera usque ad certum locum responsoria. Cum autem pervenerint, intrando ecclesiam, cantenten (sic) responsorium Gaude Maria Virgo, Gabrielem. Illo finito, dicatur hanc (sic) oratio: Famulorum tuorum quæsumus Domine delictis ignosce. […] Qua finita, benedicatur novus ignis. […] Benedicto igne, incipiatur antiphona Ave gratia plena Dei Genitrix Virgo […] Interea, dum cantatur antiphona, benedicantur cerei hoc modo. Benedictio: Omnipotens sempiterne Deus […] Illa dicta, incipiat cantor antiphonam Lumen ad revelationem gentium et gloriam plebis tuæ Israel. « Nunc dimittis servum tuum Domine. » « Quia viderunt. » « Quod parasti. » Et sic cantetur mutuatim, et interim candelæ accendantur. Illumina quæsumus Domine populum tuum et splendore […] Tunc accedant duo presbyteri, et tollant capsam cum reliquiis, incipiente sacerdote antiphonam Senex puerum portabat, et tunc redeant inde. Qua finita, incipiant duo clerici hos versus: Lætetur omne […] Et sic perveniant cantando ad ecclesiam, ubi celebranda est missa, et dicatur oratio antea ianuas ecclesiæ a sacerdote: « Oremus. » Da quæsumus […] Hac peracta, incipiat cantor antiphonam Cum inducerent. Sequatur psalmus: Benedictus, et ita alta voce cantando antiphonam, accedant in chorum, ibique, finito psalmo sine « Gloria Patri », dicatur hæc oratio: Perfice in nobis […] Deinde accedant pueri quattuor, et canant hymnum Qui sine peccato […] Hymno expleto, celebretur missa per ordinem: Suscepimus Deus.

Marginalia ibidem

Perlecta tercia, pontifex sollemnibus indutus vestibus, cum thuribulis et crucibus exiens de sacrario, veniens ad locum, ubi consecrandi sunt cerei, ante altare dicit hanc orationem: Erudi. — Sequitur responsorium — Versiculus: Post partum. Oratio: Famulorum. — Qua finita, aspergat cum aqua benedicta, et thurificet, et accipiens manu sua, accendat candelam, cantans hanc antiphonam: Lumen. Nunc dimittis, per omnes versus reciprocando antiphonam Lumen. Sequitur oratio Illumina. — Post orationem Asperges. Exeunte processione, responsorium: Gaude mater, et dum pervenerint ad ecclesiam, sequitur antiphona et oratio de patrono ecclesiæ. In reversione hymnus: Quod chorus, et dum pervenerint ad ecclesiam, versiculus: Responsum accepit. Oratio: Da quæsumus Domine populo tuo inviolabiliter. Intrante vero processione, unus de chorariis incipiat antiphonam Cum inducerent. Alii: Benedictus sine « Gloria Patri », et sic intrent ad ecclesiam. Missa vero agatur sollemniter ordine suo.